М.Жүнісова: Нота ұрлап, әуен құрап, ән жазатындар бар

Қазіргі ән де, әнші де инкубатордан шыққандай. Бір-біріне қатты ұқсайды. Мұны біз емес, өнерде жүрген мүйізі қарағайдай әнші-сазгерлердің өзі айтып отыр. Біздің қонағымыз Қазақстанның халық әртісі Мақпал Жүнісова да өң-түсі бір-бірінен аумайтын әншілер мен ғұмыры аз күндік әндердің көп екенін растады. Әңгіме-сұхбатымыз өнер тақырыбының ойлы-шұңқырын түгел аралады.

Шәмшіні білмейтіндер бар

Жас қазақ: Мақпал ханым, сізден сұхбат алу әкімді ұстаудан да қиын болып кетті ғой…

М.Жүнісова: (Рахаттанып күліп алды). Негізі мен қолжетімді әншімін. Бірақ биыл жыл басталмай жатып бірнеше газет-журналға сұхбатым шығып, өзімше жұлдыз болып кеттім. Жұрт «Мақпалдан басқа әнші жоқ па? деп айтпасын, араға уақыт салайын» дегенім ғой. Сізге сұхбат беруді созып жібергенім сол.

Жас қазақ: Сізді неге іздедік? Қазір өнерде жүрген өзіңіздің іні-сіңлілеріңіз қазақтың әнін мүлде өзгертіп жіберді. Солардың ақ-қарасын сізден сұрайық дедік. Мысалы, «Жоқ, жоқ», «Иә ма, Иә ма?» деген мәнсіз мәтін мен шетелдің музыкасына сөз жазып айтатын жұлдыздар бар. Бұл қазақ эстрадасының жетістігі ме, әлде кері кетуі ме?

М.Жүнісова: Мен өнерде жүрген сіңлі-інілеріме көрген жерде айтып жүрмін. Қазақ болған соң қазақ әнінің мәртебесін көтеруіміз қажет деп. Қазақтың әні кімнің әнінен кем?! Жеріміз қанша кең болғанымен, қазақ халқының саны аз екенін ұмытпауымыз керек. Жастарымыздың көпшілігі шетелге әуес. Ол жастардың кінәсі емес. Жастарды солай тәрбиелеп жатқан телеарналардан берілетін шетелдің музыкасы кінәлі. Екіншіден, қазір интернеттің заманы. Кезінде неге қазақ әуенінің қаймағы бұзылмады?! Шетел музыкасын тыңдамайтынбыз. Ал интернет келгеннен кейін, әркім өз қалағанын алып жатыр. «Сен неге шет тілде ән айтып жатсың?» деп мен біреуге кінә таға алмаймын ғой. Құқығым жоқ. Қазақ өнері үшін қызмет ететін әншілер көп болса, жақсы болар еді. Біз соңымыздан ерген ұрпаққа ұлы композиторларымыздың әнін мұра етіп қалдыруды парызымыз деп есептеуіміз керек. Басқа ұлттың әнін жарнамалау дұрыс па, бұрыс па, оны ойланған жөн.

Жас қазақ: Жасыратыны жоқ, эстрадада жүрген жастардың кеудесі Алатаудай асқақ. Кеше ғана өнерге келіп, әнін компьютермен жасап алып, шалқақтап жүргендері бар. Бұл мінез бе, әлде тәрбиенің таяздығы ма?

М.Жүнісова: Айту қиын… Мен сізге өкініштен бармақ тістейтін бір әңгіме айтайын. Осы ғасырда, бұдан он-жиырма жыл бұрын өмірден озған әнші-композиторлардың: Шәмші Қалдаяқов, Әсет Бейсеуовтың кім екенін білмейтін жас әншілер өсіп келеді. «91» тобының жетекшісі Ерболат Беделханның бір сұхбатын көріп, жағамды ұстадым. Журналист Шәкен Аймановтың суретін көрсетті. «Танисыз ба?» деп сұрады. «Білмеймін» дейді. Биші Шара Жиенқұлованың суретін көрсетті. Танымады. Бұлар танымаса, басқаларға өкпе жоқ шығар. Ерболат Беделханның насихаттап жүргені біздің ұлттың музыкасы емес. Толық залды жинайтын жанкүйері бар. Мен оны жоққа шығармаймын. Топтағы жігіттердің дауысы, дарыны жоқ деп те айта алмаймын. Бірақ шетелдің музыкалық жанрын жаңғыртып, соларға атсалысып, қазақтың жастарын басқа халықтың әуенімен, мінезімен тәрбиелеп жатыр. Кореядағы әншілердің көшірмесі. Тепсе темір үзетін қазақтың жігіттері шашын әртүрлі түске бояп, құлағына сырға тағып жүр. Оларға еліктеп жүрген жастарымыз өте көп. 91-топ жаман десең, жағаңды жыртады.

Ұлылар ұсақтаған заман

Жас қазақ: «Хайп» жасайтын эстрада жұлдыздары пайда болды. Сіздің ойыңызды білсек деп едік, осы «хайп» деген не: ат шығару ма, арсыздық па?

М.Жүнісова: «Хайп» жасап жүрген жігіттердің ісін дұрыс деп санамаймын. Ат шығару үшін, қыздарды сабап, өзін батыр деп есептейді екен. Ол надандық, тәрбиесіздіктің ең төмен түрі. Жезөкше қыздарды ма, әлде өз әйелін ба, біреулерді сабап, «хайп» жасап жүрген Жан Ахмадиев деген жігіт емес пе?! Бұрын сол Жан Ахмадиевтің бір сұхбатында болғам. Сұхбат шыққаннан кейін қарасам, толық әңгімені жарияламай, басындағы екі сөзін алып, оған соңынан екі сөз қосып, ойымды өзгертіп, YouTube каналына салып қойыпты. Сол кезде Жанға қатты ренжігенім бар. «Мұның не?» десем, анау-мынау деп міңгірлейді. Оның алдында ғана Жан бір клипін парақшама салып, насихаттауымды өтінген еді. Маған ұнамады, келіспедім. Не сұмдық? «Зың-зың» деп, жалаңаш қыздарды көрсетіп жүр. Не тәрбие ол? Соны бөліспегенім үшін мені жек көріп, масқаралағысы келді ме екен деп ойладым. Бірақ жуырда бір концертте әлгі Жан гүл әкеліп, менен кешірім сұрап кетті. Жасырып қайтеміз, хайп жасап жүрген әртістер көп. Оны бұрынғылар «Атың шықпаса, жер өрте» деген бір ауыз сөзбен түйіндеген ғой.

Жас қазақ: Бүгінгі жастар кешегі Күләш Байсейітова, Роза Бағланова сынды апаларымызды білмейді деп отырсыз. «Біраз жылдардан соң мен де ұмыт болармын» деген қорқыныш жоқ па сізде?

М.Жүнісова: Өзім барда, тірі кезімде ұмытыла қоймаспын. Роза апаларым сияқты дүниеден көзім кеткеннен кейін, бәлкім, ұмытылатын шығармын? Роза, Күләш апаларымнан өзімді биікпін деп есептемеймін. Олардың қасында біз кімбіз? Бірақ қазір бұрынғы ұлы тұлғаларға күйе жағу деген жаман мінез пайда болды біздің қоғамда. Мәселен, қазаққа біткен жақсыларымыз бірін-бірі даттап жатқан заман болды қазір. Ұлы адамның ұлылығын айтпайды. Өздерін ұлы адаммын деп жүрген азаматтар бұрынғылардың мінін іздеп, тіршілікте болып жатқан ұсақ-түйек әңгімені cоларға теліп жатқан уақыт қазір. Мен оны қазақ ұлтына жасалған сатқындық деп есептеймін.

Жас қазақ: Бүгінгі әншіге нота білу, музыкалық білім алу керек емес. Компьютермен жұлдыз болу оңай деген пікір қалыптасты. Осыған не айтасыз?

М.Жүнісова: Компьютердің көмегімен сахнаға шыққан әншілер ұзаққа бармайды. Музыкалық білімі болу да міндетті емес. Саусақпен санарлық адамдарда Алладан берген дарын деген қасиет болады. Талай мұра қалдырып кеткен сал-сері, жырауларымыз да нота таныған жоқ. Ал егер киелі сахнаға шығып, өнер жолына түссе, ары қарай сауатын ашуы – міндеті.

Жас қазақ: Қазір бір күнде бір емес, екі ән жаза салатын композиторлар пайда болыпты. Тіпті 3000 ән жазған әнші-сазгерлерді естіп жүрміз. Нұрлан Еспанов деген әнші-сазгердің де әнінің саны көп дейді. Бұлардың таудай тасыған таланты қайдан пайда болып жатыр? Сіз көзін көрген бұрынғы Әсет Бейсеуов ағаларымыз әнді қалай жазатын еді: отыра салып осылар сияқты төгілетін бе еді?

М.Жүнісова: Маған ренжімесін, бірақ мен Нұрланды ұлы композитор деп санамаймын. Ұлы композитор болса, біз бір әнін айтуымыз керек еді. Компьютер заманы деп айтып кеттік қой. Бұл да бір есірткі сияқты. Әнді әр түрлі әуенмен, дыбыспен әрлегенде, композитордың өзі әнін танымай қалады. Мен көбінесе әннің сөзі үшін түсіп қаламын. Өлең сөзі маған ұнады ма, мен айтуым керек. Ал әнін өзім әр түрлі иірім, ырғақпен құлпыртып жіберемін.
Қазір ешқандай аспапта ойнай алмайтын композитор да бар. Бір әуен басында ыңылдап жүреді олардың, «мына әнді жазып алыңдаршы» дейтін сондай адамдар бар. Кейбірі бір әннен екі нота ұрлап, басқа әннен тағы екі нота ұрлап, оларды құрастырып, композитор болып жүр. Олар өздерінің әнін меншіктеп, композиторлар одағынан өткізіп, бекітіп алады. Әндердің ұқсастығынан көптеген талас-тартыс туындап жатыр. Бұл туралы әңгіме айтсақ, сұхбатымыз бүгін бітпейді.

Жас қазақ: Мысалы, Қайрат Нұртас пен Ернар Айдарға ән жазып жүрген ортақ композитор бар сияқты. Әндері өте ұқсас. Бір темппен жазылғандай.

М.Жүнісова: Иә, оныңыз рас. Қайрат пен Ернардың кінәсі жоқ. Олар кез келген әнді жүрекпен орындайды. Өздерінің орындаушылық мәнерімен жастарды жаулап жатыр. Жазып жатқан композиторлар ойлану керек.

Айлығым көйлегіме жетпейді

Жас қазақ: Бұрынғы ұлы композиторлардан кіммен жұмыс істедіңіз?

М.Жүнісова: Әсет Бейсеуовпен тығыз байланыста болдым. Ол кісі бір жақсы ән жазды ма, жарым түн болсын, күн болсын, хабарласа беретін. «Мақпалжан, Заманбек үйде ме? Менде ән туды. Ертең екеуің келіп шай ішіп кетіңдер» дейтін. Керемет ән жазғаны дауысынан білініп тұрады. Балаша қуанатын. Маған жазған әндерін мен бірден ұнаттым. Жақында бір жастардың сұхбатын оқыдым. «Неге әннің сөзін өздерің жазасыңдар?» деген сұраққа жауап беріп жатыр. «Ақындарға барсақ, бізден ақша сұрайды. Сол себепті өзіміз жазамыз» дейді. «Өлген ақындар ақша сұрамайтын шығар?» дедім. Өмірден өтіп кеткен қанша ұлы ақындарымыз бар. Мысалы, мен ақындардың кітабын ақтарып отырып, композиторларға өлең сөзін өзім беріп, ән жаздырамын. Ондай жағдайлар көп болды.

Жас қазақ: Бұрынғы әншілер сатылап өсуші еді. Ауыл-ауданды аралап концерт беретін. Республика сарайында жеке кешін өткізу деген бақытқа біраз жылғы еңбектен кейін ғана қолы жететін. Ал қазір қалай? Бір бейнебаянмен, бір-ақ күнде Республика сарайында жүреді.

М.Жүнісова: Жұлдызды «жұлдыз» ететін де телеарна мен радио. Өз басым «Қазақ радиосы» мен «Шалқар радиосын» ғана тыңдаймын. «Қазақ радиосынан» Роза Бағланова, Мәдина Ерәлиева, Жамал Омарова апаларымның дауысын естісем, қуанып қаламын! Ал қазіргі жұлдыздарды телеарна мен радиолардағы сіздің әріптестеріңіз «Эстраданың жарық жұлдыздары. Қазақстан шоу бизнесінің шолпан жұлдызы» деп таныстырады, солай хабарлайды. Ал оны тыңдаған жастар сол күйінде қабылдайды. Жалған жұлдыздар өздерінің тыңдарманын жинап алғаннан кейін, 3000 адамды концертіне шақыру қиын емес. Көптеген каналдардан күні-түні жарнамалай берсе, ол жұлдыз болмай, кім жұлдыз болады?! Үлкендерді қайтсін олар? Бәрі шетінен ұлы композитор, ұлы орындаушы болып алған. Тіпті, олар кейде біз сияқты халық әртістерінің өзін танымай қалады.

Жас қазақ: Әншілер үшін той – тіршілік көзіне айналған бизнес. Сіз туралы да алуан әңгіме бар: «Мақпалға 3000 доллар бермесең тойға бармайды» дейді. Осы рас па?

М.Жүнісова: Жоқ. Мен кейде тегін де барамын. Бірақ Мақпал Жүнісова бәріне жетпейді ғой. Сіз айтыңызшы «Мақпал Жүнісова тойға тегін келеді екен» деп. Ертең менің үйімнің жанында жүз адам тұрады. «Құстар ғана тегін ән салады» деген орыстың бір сөзі бар. Той концертпен тең. Алматыда нақты 3000 долларға тойға барамын. Бірақ көбінесе қарапайым халықтың сұрауы бойынша өте төмен бағаға немесе тегін баратын кездерім де бар. Алайда бәріне тегін бара берсем, неге еңбек етемін? Тойға да маңдай тер төгесің, барыңды киіп, бақаныңды қолыңа аласың, шашыңды әрлейсің. Ешкімнің көңілін қалдырмай, бәріне басыңды иесің дегендей. Оның бәрі еңбек.
«Қазақконцерттен» 120 мың теңге айлық аламын. Ол маған жетпейді. Менің бір көйлегімнің құны бір айлығыммен бірдей.

Жас қазақ: Ресейдің әншілерін шақырып, оларға миллион доллар төлейтін дөкейлердің тойында болдыңыз ба? Сізге қанша төледі?

М.Жүнісова: Жоқ, ондай тойларда болған емеспін. Мен елімізге белгілі бір азаматтың тойында өте жиі боламын. Ол кісі бізге жақын, қамқоршы болып жүрген ағалардың бірі. Зәкеңнің көзі тірісінде де отбасымызбен араласып тұрдық. Қазір де өте жақын араласамыз. Той-томалақ, қуаныштарына шақырады. Қонақ болып та, әнші ретінде де кез келген шақыруынан қалмаймын. Әнші болған соң, артыңнан неше түрлі өсек ереді екен. Қазір оның бәрін айтып, көңіл-күйімді бұзғым келмейді.

Жас қазақ: Сізді шетелдерге қомақты ақша төлеп тойларға, концерттерге шақыра ма? Бардыңыз ба?

М.Жүнісова: Шақыртулар келеді. Бірақ өзім бас тартамын. Қомақты қаражат емес, 10 мың доллардың ар жақ-бер жағы. Оны елімізден де табуға болады. Бір жағынан қызым жалғыз болған соң, ұзақ уақытқа кете алмаймын. Аптасына үш күнге гастрольге кетуім мүмкін. Ол кезде әпкелеріме «Мерейді сабақтан алып, тамағын беріп, қарайласып тұрыңдар» деп тапсырамын. Жеке күтушіміз жоқ. Өз басым ондайды құптамаймын. Үйде бөтен адамның жүргенін қаламаймын. Екіншіден, қызыма тәрбиені өзім бергім келеді. Қызым үшін жауап беретін – менмін. Бөтен біреуге сеніп тапсыра алмаймын. Халыққа еңбек етіп жүрген әртістер ылғи іссапармен айлап-жылдап алыста жүреді. Балаларын біреуге тапсырып кетіп жатады. Соның кесірінен ауру болып, тіпті балалары жетілмей қалғандарын да естіп жатамыз. Сондықтан, Мерейімді көзімнің қарашығындай қорғап, тәрбиені өзім беріп отырмын. Көп уақытқа бір жаққа кетіп қалғанымды қызым да ұната бермейді. Шаңырағымызда у-шу отырыс жасау бізде мүлдем болмаған. Үйдегі тоңазытқышта арақ-шарап деген өмірі тұрмайды. Егерде отырыс жасап, бас қосуға тура келсе, арнайы мейрамханаға құрметтеп шақырамын. Қонақтарым көңілі қалағанды ішіп-жеп қайтады. Жалпы, мен Зәкеңнің шаңырағында апыр-топыр жасамаған адаммын.

Төреғалиды мен шығардым

Жас қазақ: Өнерде жүрсіз ғой. Атын атап, түсін түстемей-ақ қойыңыз! Қазақ эстрада өнерінде жүрген сұлу қыздардың көбі байлардың, дөкейлердің көңілдесі, тоқалы деген сөз бар. Тіпті, жас жігіттердің өзі қалталы әйелдердің «көлігін» жүргізеді, сөмкесін көтеріп жүреді дейді. Осы рас па?

М.Жүнісова: Осы әңгіме туралы мен сізге сұрақ қойғым келеді. Өзіңіз айтқан көкелерінің арқасында шығып жүрген, әнші болуға тұрмайтын қыздар болса, неге осыны ашып, елге көрсетіп жазбайсыздар? Атын атап, түсін түстеп, айыбын әшкере етіп жазсақ, мүмкін сол кезде азаятын шығар? Бұл жөнінде толық айту үшін, мен күнде оларды аңдуым керек. Олар кіммен жүреді, ақшаны қайдан тауып жатыр? Өзінің дауысы ма, әлде компьютермен өңдеп алған ба, осының бәрін зерттеуім қажет. Бұл негізі масқара жағдай ғой.
Маған да «құда түскендер» болды. «Сіз маған әнші ретінде қатты ұнайсыз. Сіздің директорыңыз болғым келеді» деп біраз жігіттер телефон арқылы хабарласты. «Қарағым, әзірге аяқ-қолым сау, көмегіңе зәру емеспін. Жүріп тұра аламын. Қартайған шағымда қажет болып жатсаң, шақырармын» дедім. Анығын айтқанда, өзімнің де бауырларым бар. Біреудің көмегіне тәуелді болып қалсам, солар-ақ қарайласады. Бірақ сіз айтқан «қорқынышты» әңгімені естімеппін. Өнер адамдарымен араласып, өсек тыңдауға уақытым жоқ.
Сұхбатымыздың басында айтып өткенімдей, уақытша келген әншілердің ғұмыры да ұзаққа бара бермейді. Біреулер ақшамен демеп, тиынның күшімен шетелге шығып, талантымен танылып жүргендер бар. Ал талантсыздардың кірмейтін тесігі жоқ. Олар туралы сөз бөлек…
Біз кейде ән өңдеу жағынан көмектесіп, тіпті концертке де шығарып жібереміз. Мысалы, Төреғалиды ең алғаш сахнаға шығарған менмін. Алғаш үлкен сахнаға менің концертімде шықты. Нұрболат Абдуллинді де «Азия Дауысына» шығарған мен болатынмын. Айтсаң, мына жұрт «Мақпал мақтанды» дейтін шығар? «Адам болар баланың бетінен қақпа, белін бу!» дейді ғой. Біздікі де артымыздан ерген, таланты бар балалардың белін буып, ақ жол тілеген үлкендігіміз!

Жас қазақ: Уақыт тауып, бізге сұхбат бергеніңізге көп рахмет!

Сұхбаттасқан Жарас КЕМЕЛЖАН