Марат Архаров: Қоғам қолдау көрсетуі керек, масыл етпеуі тиіс

Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы реттеу және бақылау комитетінің Түркістан облысы бойынша департаменті басшысының орынбасары Марат Архаровпен сұхбат 

Бүгінде медициналық-әлеуметтік сараптама жүйесінің ашықтығы, қызмет көрсету сапасын арттыру және мүгедектігі бар азаматтарды оңалту мен жұмыспен қамту мәселесі өзекті болып отыр. Осы ретте Jas Qazaq тілшісі Халықты әлеуметтік қорғау саласындағы реттеу және бақылау комитетінің Түркістан облысы бойынша департаменті басшысының орынбасары Марат Архаровпен сұхбаттасты. Ол мүгедектікті тағайындау тәртібі, масылдық психологияны жою және оңалту шаралары, цифрландыру және халыққа қызмет көрсету сапасын арттыру төңірегінде жан-жақты әңгімелеп берді.

– Марат Аманғалиұлы, алдымен облыстағы мүгедектігі бар азаматтар саны мен олардың әлеуметтік құрылымы жайлы айтып өтсеңіз.

– Түркістан облысында мүгедектігі бар адамдар саны жылдан жылға өзгеріп отырады. 2024 жылдың қорытындысы бойынша облыста 100 567 азаматтың мүгедектігі ресми түрде тіркелген. Олардың 85 мыңнан астамы – ересектер болса, 15 252-сі – балалар. Бұл көрсеткіш елдегі ең үлкен облыстардың бірі ретінде өңірдің әлеуметтік саясат саласындағы жүктемесін де көрсетеді.
Мүгедектігі бар азаматтардың басым бөлігі ауылдық жерлерде тұрады. Бұл – көрсетілетін қызметтерге қолжетімділікті арттыру үшін өңірлік ерекшеліктерді ескеру қажеттігін білдіреді. Балалар арасында да түрлі топтарға бөлініп, жекелеген оңалту бағдарламалары қарастырылады.

– Сараптамалық қызметтің сапасы көбіне техника мен кадрға байланысты. Бұл бағытта қандай қиындықтар бар?

– Рас, медициналық-әлеуметтік сараптама сапасының негізі – заманауи диагностикалық жабдықтар мен кәсіби мамандар. Бүгінде бізде қажетті құралдардың басым бөлігі бар, дегенмен, жаңарту қажеттілігі туындап отыр. Әсіресе, мүгедектікті дәл және әділ анықтауға арналған құрылғылар мен бағдарламалық қамтаманың заманауи талаптарға сай болуына баса мән береміз.
Кадр мәселесі де өзекті. Мамандарымыз үлкен жүктемемен жұмыс істейді – бір уақытта бірнеше бағытты қатар алып жүруге мәжбүр: сараптама жүргізу, оңалту жоспарларын әзірлеу, әлеуметтік қолдау механизмдерімен жұмыс істеу. Сондықтан маман даярлау, жалақыны көтеру, үздіксіз оқыту жүйесін құру – күн тәртібінен түспейтін мәселе.

– Жастарды бұл салаға тарту үшін не істеліп жатыр?

– Қазіргі таңда дәрігерлік-сараптамалық қызметке жастардың келуі сирек кездеседі. Бұл мамандық көбіне көлеңкеде қалып қояды. Жұмыстың көптігі мен жауапкершілігі, еңбекақының басқа салалармен салыстырғанда төмен болуы да әсерін тигізеді.
Саланы танымал ету үшін жүйелі қолдау қажет. Жас мамандарға тұрғын үймен қамтамасыз ету, жолдамамен жұмысқа орналастыру, көтерме жәрдемақы мен әлеуметтік пакеттер ұсыну сынды қолдау түрлері жастардың қызығушылығын арттырар еді. Сонымен қатар, медициналық жоғары оқу орындарында осы салаға арналған арнайы бағдарлама енгізу – уақыт талабы.

– Мүгедектігі бар азаматтардың жұмыспен қамтылу жағдайы қандай? Бұл бағытта қандай нақты жұмыстар жүргізілуде?

– Бұл – қазіргі әлеуметтік саясаттағы ең маңызды бағыттардың бірі. Себебі мүгедектігі бар адамдардың қоғам өміріне толыққанды араласуының басты жолы – еңбекке араласу. Біз мүгедектікті тек әлеуметтік көмекке мұқтаждық ретінде емес, жеке мүмкіндіктермен жұмыс істеу қажеттігі ретінде де қарауымыз керек. Яғни, қоғам мүгедектігі бар азаматтарға қолдау көрсетуі керек, масыл етпеуі тиіс.
Қазіргі таңда мүгедектігі бар азаматтарды жұмыспен қамту үшін бірнеше деңгейдегі шаралар жүзеге асырылып жатыр:
Квоталық жүйе енгізілді. Бұл – жұмыс берушілерге мүгедектігі бар азаматтарды белгілі бір пайызбен жұмысқа қабылдауды міндеттейді. Түркістан облысында бұл жүйе кезең-кезеңімен енгізіліп, орындалуы тұрақты бақылануда.
Мемлекеттік бағдарламалар арқылы қайта оқыту мен кәсіптік даярлау курстары жүргізіледі. Жұмыссыз немесе жұмыс табуы қиын мүгедектігі бар азаматтар тегін қайта оқытылып, біліктілік алып, еңбек нарығына бейімделеді.
Кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған құралдар: гранттар мен жеңілдетілген несиелер мүгедектігі бар адамдардың жеке кәсібін ашуына мүмкіндік береді. Бұл бағытта «Еңбек», «Бастау» сияқты бағдарламалар арқылы көптеген азамат өз ісін бастап, өз күнін өзі көруге мүмкіндік алып отыр.
Инклюзивті жұмыс орындарын ашу. Мемлекеттік және жекеменшік секторда мүгедектігі бар жандарға арнайы жағдай жасалған жұмыс орындарын көбейту қолға алынуда.
Онлайн еңбек. Соңғы жылдары қашықтан жұмыс істеу үлгісін дамыту арқылы IT, аударма, байланыс салаларында мүгедектігі бар жандар табысты еңбек етуде.
Сонымен қатар, әр азаматқа жеке жұмыспен қамту картасы жасалады. Бұл карта арқылы оның мүмкіндіктері, қажеттілігі, қызығушылығы ескеріліп, оған лайықты жұмыс ұсынылады.
Алайда бұл бағытта әлі де шешімін таппаған мәселелер бар. Мысалы, көптеген жұмыс берушілер мүгедектігі бар жандарды жұмысқа алуға құлықсыз. Себебі инклюзивті орта қалыптастыру, арнайы жабдық қажет етуі – қосымша шығын. Мұны мемлекет тарапынан субсидиялау арқылы шешуге болады.

– Оңалту мәселесіне келсек, бұл бағытта қандай өзгерістер бар?

– Оңалту – мүгедектіктің салдарын жеңілдету мен адамды қоғамға бейімдеудің басты тетігі. Бүгінде облысымызда медициналық, әлеуметтік, кәсіптік оңалту шаралары кешенді түрде жүргізілуде.
Мәселен, техникалық оңалту құралдары – арбалар, протездер, есту аппараттары, арнайы жастықтар мен көмекші құрылғылар – тегін беріледі. Азаматтарға жеке оңалту бағдарламалары дайындалады. Бұл – олардың мүмкіндіктерін дамытуға бағытталған нақты жоспар. Сонымен қатар, шипажай-санаторий емін ұйымдастыру да жүйелі жолға қойылған.
Оңалту тек медициналық көмекпен шектелмейді. Әлеуметтік жұмысшылар мен психологтар бұл азаматтардың күнделікті өмірде де бейімделуіне көмектеседі. Алдағы жылдары оңалту орталықтарының саны артып, қызмет ауқымы кеңеймек.

– Сұхбат соңында, саладағы қызмет сапасын арттыру үшін қандай жүйелі реформалар қажет деп санайсыз?

– Бірінші кезекте, сараптама процесін толық цифрландыру мен сырттай куәландыру жүйесін кеңінен енгізу керек. Бұл азаматтардың уақытын үнемдейді, сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтады, қызметтің әділдігін арттырады.
Екіншіден, тәуелсіз сараптама институтын құру қажет. Бұл сараптамалық шешімдердің әділдігін күшейтеді және азаматтардың сенімін арттырады.
Үшіншіден, қоғамдық бақылау тетіктерін күшейту – басты талап. Мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғау ұйымдарын шешім қабылдау процесіне қатыстыру маңызды.
Сондай-ақ, жастарды тарту, инклюзивті жұмыс орындарын көбейту, еңбекақыны әділ бағалау, қоғамдық санада стереотиптерді бұзу секілді ірі міндеттер тұр. Егер осы бастамалар толық жүзеге асса, еліміздегі медициналық-әлеуметтік сараптама жүйесі жаңа сапалық деңгейге көтеріледі.

— Әңгімеңізге рахмет! 

Сұхбаттасқан – Олжас Әбдіхалық