Бала жанын түсіну – рухани жауапкершілік

  Жасөспірімдер арасындағы өз-өзіне қол жұмсау оқиғалары жиілеп бара жатқан қазіргі уақытта ата-ананың, әсіресе әкенің баламен байланысы бұрынғыдан да маңызды бола түсті. Статистикадан бөлек, әрбір оқиға – бір отбасының, бір жүректің трагедиясы. Баламен ашық сөйлесу, ішкі жан-дүниесіне үңілу – бүгінгі ата-ана алдындағы басты міндет. Осыған орай біз Түркістан қаласының тұрғыны, 9-сынып оқушысының әкесі, зейнеткерлікке шыққан полиция қызметкері, қазіргі таңда жеке кәсіп иесі Қуаныш Тасболатұлымен сұхбаттасып, оның әкелік ұстанымы мен өмірлік өнегесі жайында сөз қозғадық.

– Қуаныш мырза, бүгінгі ата-аналар баламен қандай байланыс орнатуы керек деп ойлайсыз?
– Меніңше, бүгінгі балаға әке-шешенің тек бақылаушы емес, тыңдарман әрі жолдас ретіндегі рөлі аса қажет. Біз өзіміз бала болғанда, кейбір сезімді айтуға ұялатынбыз, ал қазір ұялу емес, үнсіз қалу қауіпті. Баламен тек күнделікті күйбең тіршілік жайлы емес, жан-дүниесі, қорқынышы, көңіліне тиген нәрселер туралы ашық сөйлесе білу керек. Мен ұлыммен кешкі аста «Күнің қалай өтті?» деп сұрап қана қоймай, «Бүгін саған не ұнамады?», «Біреу көңіліңе тиді ме?» деген сияқты нақты сұрақтар қоюға тырысамын. Осындай ұсақ-түйек әңгімеден үлкен сенім пайда болады.
– Жасөспірім шақ – баланың өтпелі кезеңі. Бұл кезде мінез күрт өзгеріп, ашушаңдық, тұйықтық байқалуы мүмкін. Сіз бұл кезеңнен ұлыңызбен қалай өттіңіз?
– Иә, менің де ұлымда ондай сәттер болды. Бір күні ашулы, бір күні көңілсіз, кейде ештеңе айтқысы келмейді. Бұрынғыдай бәрін бөлісе салмайды. Бірақ мен оған «Не болды?» деп сұрақты тік қоймай, жай ғана жанына отырып, бірге фильм көріп, күнделікті әңгімеден бастағанды жөн көрдім. Кейде үндемей жаныңда отырудың өзі балаға «мен сені түсінгім келеді» деген белгі болады. Бұл жаста бала ата-анасына қарап емес, сыртқы ортаға қарап өседі. Сондықтан біз сол сыртқы әсерден бұрын баламыздың ішкі жан дүниесіне жақын болуымыз керек. Тек ақыл айтып емес, өзіміздің де қателік жіберетінімізді мойындап, бірге өсу маңызды. Балаға қысым емес, қолдау керек. Өтпелі кезең – дауыл сияқты, бірақ сол дауылда әке – жел өтін кесіп тұратын қалқан бола білуі тиіс.

– Ұлыңыздың көңіл күйіндегі өзгерісті қалай байқайсыз?
– Ата-ана баласының түрінен, үнінен, отырысынан-ақ бәрін байқайды. Егер бала әдеттегіден тұйық, сөйлемейтін болса – бұл жай ғана күй емес, ішкі белгі. Ондайда ұрыспай, жақындасуға тырысу керек. Кейде мен де қатты сөйлеп қойғанымды сеземін. Ондайда кешірім сұрап, қайта сөйлесемін. Себебі әке – бедел ғана емес, тірек, дос бола білуі керек.
– Сіз зейнетке шыққан полиция қызметкерісіз. Сол саладағы тәжірибеңіз бала тәрбиесіне қалай әсер етті?
– Полицияда қызмет ету – үлкен тәртіп, жауапкершілік пен әділеттілікке үйретеді. Бұл қасиеттерді мен ұлыма да сіңіруге тырысамын. Әсіресе, әділетті болу, уәдені орындау, өтіріктен аулақ болу сияқты ұстанымдарды үнемі айтып отырамын. Қызмет барысында адам тағдырына қатысты түрлі жағдайларды көрдік. Солардың бәрі маған: «Балаға сөз емес, әрекет арқылы өнеге көрсету керек» дегенді ұқтырды.
– Қазір жеке кәсіппен айналысады екенсіз. Осы іспен айналысу балаңызға қандай өнеге?
– Иә, қазіргі таңда шағын кәсіп жүргізіп отырмын. Қарап отырмай, еңбек ету – бұл тек күнкөріс емес, өмірге деген көзқарас. Балам кейде менің жанымда бірге жүреді. Сол кезде: «Қандай іспен айналыссаң да, адал және жауапкершілікпен атқар» деп айтып жүремін. Ұлымның еңбектен қорықпай, өз жолын таба білуін қалаймын. Мен үшін балаға қалатын ең үлкен мұра – еңбекке деген құрмет пен өзіне сенім.
– Қазіргі қоғамда кей ата-аналар бала тәрбиесін мектеп пен телефонға тапсырып қойғандай әсер қалдырады. Сіз қалай ойлайсыз?
– Иә, бұл өкінішті шындық. Телефон балаға қажет болуы мүмкін, бірақ шынайы байланысты алмастыра алмайды. Кейбір ата-аналар баламен сөйлесудің орнына, «бағасы не болды?» деген сұрақпен шектеліп қояды. Бұл – «сенің құның бағаңмен өлшенеді» дегендей әсер қалдыруы мүмкін. Сондықтан мен үнемі өз-өзіме сұрақ қоямын: «Балам менен қорқа ма, әлде сенеді ме?». Міне, осыны ажырата білу маңызды.
– Осындай қиын жағдайға ұшыраған отбасыларға не айтасыз?
– Ең алдымен, кінәламау керек. Тыңдай білу – емнің жартысы. Бала қандай қателік жасаса да, ол біздің баламыз. Қазір көмек сұраудан ұялатындар көп. Бірақ психологқа бару – әлсіздік емес, керісінше, жауапты қадам. Кейде бір жылы сөз, уақытында айтылған ақыл үлкен қайғының алдын алады. Әке ретінде балаға тең дәрежеде қарап сөйлесу, ақыл мен мейірімді қатар ұсыну – ең тиімді тәсіл.

– Күнделікті өмірде қандай қағиданы ұстанасыз?
– Менің басты ұстанымым – тыңдау мен сенім. Баламмен сөйлескенде айқайлауды емес, түсіндіруді жөн көремін. «Мен сені жақсы көремін», «Қасыңдамын» деген сөздерді жиі айтамын. Өйткені әр балаға керегі қорғаушысы бар екенін сезіну. Ол сенім балаға өмірде бағыт болады.

Қуаныш Тасболатұлының әкелік тәжірибесінен түйгеніміз – бала тәрбиесі бір ғана кеңестен емес, күнделікті көңіл бөлуден, әрекет арқылы өнеге көрсетуден тұрады. Әкенің сөзі мен ісі, кәсіби жолы мен адами келбеті – баланың ертеңгі бағытына айналады. Егер әр ата-ана бір сәт баласының жан-дүниесіне үңіле білсе, бұл болашақты сақтап қалудың берік іргесі. Әке мен бала арасындағы сенім – кез келген қиындықты еңсеруге мүмкіндік беретін алтын көпір.

Әлия БІЛДЕБЕКОВА,
Түркістан қаласы