Автобустың әлегі

Көлік жөндейтін жерде тұрғанбыз. Бір жігіт «Көлік жүрсе көрік, жүрмесе өлік» деген аталы сөз бар. Өте дұрыс айтылған» деп ұрып тұр. Жылқының жорғасын ғана таңдап мінетін атам қазақ «Москвич» пен «Жигулидің» өзіне мұнда ғана мінбеді ме? Қазір ғой, темір тұлпарды таңдап, көңіліміз қалағанын сатып ала аламыз. Бірақ, бұзылып қалса, әлгі көліктің мықтылығынан да пайда жоқ. Өзің жөндей алсаң жақсы, жөндей алмасаң жөн білетіндерге амалсыз апарасың. Біз де сөйттік. «Тойото-Королланы» бір күн жөндетуге тастап, жұмысқа көпшіліккен бірге жолаушылар автобусына отырдық.

Алматыда таксиден көп нәрсе жоқ. Қолыңды көтеріп әуре де болма. Жол жиегіне шықсаң, өздері келіп ұрынады.
– Такси керек пе?
– Жоқ.
– Онда неге жолда тұрсың?
Құдай-ау, қара жолдың шетінде тұруға да мүмкіндік жоқ. Такси демекші, қазіргі жастардың көлік тоқтатқаны да қызық. Көздері телефонда. Сұқ саусақтың ұшын ғана көтеріп тұрады. Егер сол саусақты байқап қалмасаңыз, олардың неге тұрғанын да түсінбей қаласыз. Баяғыдай қолыңды аспанға көтеріп, көлікке қарап сілтейтін кез арманға айналған. Бір жолы курстасым – Әлімжан досым Әл Фараби даңғылында марқұм, ақын Сағынғали Сейітовтің қалай такси тосқанын айтып күлдіріп еді. Жол жиегінде тұрған ақсақал екі саусағының арасына бір сом қыстырып алған екен. «Рвани неқошеш, рвани неқошеш?» деген ақынның айқайын алғашында ешкім түсінбепті. Сөйтсе, ол кісі көліктерге «рубль не хочешь?» деп айғайлап тұр екен. Ол кезде мәдениет жоғары ма, әлде такси аз ба, әйтеуір сары шал ұзақ тұрыпты. Аялдамаға бет алғанда осы оқиға есіме түсті.
Момышұлы мен Шаляпин көшелерінің қиылысы біраз автобустың соңғы аялдамасы. Сондықтан да болар, ол жерге барсаң, қай көлікке мінеріңді білмей басың қатады. Жүргізушілердің барлығы бастық. Бір-біріне сілтейді. Одан да бір аялдама төмен күткен жақсы. Сол жерге келетін көлік жүргізушісінен ғана ештеңе сұрамайсың, ол да момақан.
Сағат тілі таңғы сегіз болмаса да иін тірескен автобус енгітіп келіп тоқтады. Алдыңғы есіктен мінген бойда шопыр жігіттің жанынан алыс кетпеуді жөн көрдік. Өйткені қысылып-қымтырылып ортаға өткеніңмен, ол жақта өзіңді ешкім күтіп тұрмағанын білесің. Қалта телефондарына қадалған жастар орын берсе жақсы, бермесе ше?
Автобус ауыр қозғалды. Тағы бір-екі аялдамадан кейін ауа тарылып, бір-екі кісінің жүрегі шыдас бермей түсіп қалды.
– Жолақысын төлеуді ұмытпаңыздар!
– Балам, мына карточканы ұрып жіберші?
– Ұрмақ тұрмақ өлтірем ғой, апа! – деп қояды қисынсыз әзіліне мән бермеген жас жігіт.
– Ортаға жылжыңыздар, есіктің алдына тұрмаймыз, жолақысын уақытында төлейміз… автобустың жүргізушісі тыным табар емес.
Сол арада «Айналайын, аялдаманы айта отыршы?» деген дауыс құмығып естілді.
– Аялдаманы айту – біздің міндетіміз емес. Ол үшін жалақы төлемейді.
– Енді кімнің міндеті?
– Білмеймін, шаруамыз жоқ. Жаныңыздағы кісілерден сұраңыз?
Сол арада алдыңғы есіктен мінген билет тексеруші жас жігіт, міне, қалды.
– Картішкелеріңіз бен билеттеріңізді көрсетіңіздер?
Ортадағы таныс дауыс қайта шықты.
– Әй, қантөрелер ана жүргізушіге айт, аялдаманы айтып отырсын, не өзің айт?
– Аға, ол менің шаруам емес. Жүргізуші басқа, мен басқа?
– Сонда неге ақша алып отырсыңдар? – қария қатты қапа болды. – Бастықтарыңа барамын, көресіңдер әлі…
– Бастық бірдеңе шешетін секілді. Жүйкесін жұқартпай-ақ, жанындағы кісілерден қай жерде келе жатқанын сұрамай ма?
– Жүргізуші маған қарады, мен далаға қарадым.
Шын мәнінде, жүргізуші аялдаманы хабарлап отыруға міндетті ме? Бұл сұраққа жауап іздеу керек екен. «Билет алуды ұмытпаңдар» деп айқайлағанды білгенде, аялдаманы айта салу неге қиын? Айтпақшы, жүргізушілердің «билет алыңдар» деп жанұшыратын жөні бар. Алматыда тегін жүруді жақсы көретіндер жетіп артылады. Тіпті тұрғындардың арасында мектеп оқушыларының, студенттердің, тіпті зейнеткерлердің жеңілдігін пайдаланатын қулар көбейіп кетіпті. Жақында бір тексеру шаралары барысында алматылықтардың 30 пайызы осындай «мүмкіндікті» пайдаланатыны белгілі болды. Сұмдық қой!
– Келесі аялдама – Жарокова…
– Бауырым, қазақша – Жароков. Жарокова десең, еркекті әйелге айналдырасың. Біз бүкіл айтулы азаматтарымызды әйелге айналдырып біттік, – ортадағы тіл жанашыры тағы бір айқайлап қойды.
Алдыңғы жақта тұрған екі жігіттің бірі аяғы ауырды ма, әлде… есік жанында бұрышта тұрған биіктеу темір белдемшеге отырды. Бұл шаршап тұрған жігіт ағасына жақпай қалды.
– Түс орныңнан, бұл әкеңнің үйі емес. Қоғамдық көлікте бұлай отыруға болмайды, – деді ашуға булығып.
Жас жігіт те көкпеттің өзі екен. Бүлк етпеді. «А мне нравиться» деп міз бақпады.
– Саған не айтып тұрмын көргенсіз? Мына темір сынса, сен төлейсің бе?
– Это не ваша проблема?
– Эх, қазір жастарға жөн айтып не керек? Бәрібір тыңдамайды, – жүргізуші ернін жыбырлатты.
Былай қарап тұрсаңыз, бұл шынында да кімнің проблемасы. Жөнін айтып жатқан кісіге «көмектескен» ешкім болмады. Ана жігітке «сенікі дұрыс емес» деген пенде жоқ. Айтылған сөз айтылған жерде қала берді. Тым болмаса, әңгімені мазаққа айналдырайын деп жас жігітке:
– Автобуста аяғың ауырса, неге жеңіл көлік алмайсың? – дедім.
– Ақша жоқ.
– Несиеге ал.
– Қарызға батамын ғой…
– Жұрттың баласы батпай-ақ аман жүр ғой. Автобуста үлкен кісілермен жағаласқанша машинаңда өзіңмен өзің отырасың…
– Аламын, шалдардан солай құтылмасаң болмайды.
Әттеген-ай, әлгі жігіт әкесінің де, өзінің де шал болатынын білмейтін секілді. «Болар бала он бесінде баспын дер, болмас бала отызында жаспын» деген осындайда айтылса керек-ті.
– Ақшаны СМС-пен төлеуге бола ма? – есікке кептеліп қалған жігіт шопырға дауыстады.
– Ол жағын білмедім. Бізде СМС деген жоқ, – деді.
– Онда телефон нөміріңізді айтыңыз, соған аударамын.
– 150 теңгені толық аудар. Кеше бір жігіт 100 теңге төлеп кетіпті. Билет тексеруші кірсе айт, билет беремін. Болмаса, тұра бер.
Соның арасында рульдің жанында жабысып тұрған телефонымен әлдекімге қоңырау шалған жүргізуші:
– Қай жерде келесің? Ана біреу мал екен. Соңғы аялдамаға бірдеңеден құр қалғандай жетіп келді. «Жүр де жүр» деп жанымды алды. Амалсыз жүрдім.
– ….
– Кешіккен минуттарымды жолда қайтарып аламын… Мына автобус жолағы жақсы болды ғой. Аңыратамыз қазір…
Автобуста сөйлесіп отырып, бағдаршамның жасыл жанғанын білмей қалған жүргізушіні оятқандай болып «жүр, жүр» дедік. Басын көтерген ол газды барынша басты. Жолағы түгілі көпшілік көлік жүретін жолаққа да бірнеше рет шығып, троллейбустан озған ол ауыр күрсінді.
– Міне, аға күнде осы ғой. Жұртпен бір, жолмен бір жағаласасың. Қыдыратын да, бала-шағаға қарайтын да уақыт жоқ. Жүйкем жұқарып кетті. Қымбат көлік мінген байлар болмаса, бізде адам секілді тынығу деген атымен жоқ. Ақша жетпейді. Ақша таппасаң, әйеліңе жексұрын боласың.
Жолаушылар көлігі Абай көшесімен келіп, Желтоқсан көшесіне бұрылғанда ызыңдаған дыбыс шыға бастады. Руль үстіндегі шағын әйнек астынан қызыл жарық жанып өшіп, әлденені көрсетіп тұр. Танысына телефон шалған шопыр жағдайды айтты. Арғы жақтағы әріптесі де оңдырмады-ау, «бәрі түк білмей» деп телефонды орнына қойды.
Мен түсуге дайындала бастадым.
– Аға, мына жарық неге сөнбей тұр? Білмейсіз бе? Ішімнен «сұрайтын адамды тапқан екенсің» дедім. Жеңіл көлік пен ауыр көліктің айырмашылығы жер мен көктей емес пе?
– Ол жағын білмедім. Бірақ мендегі көлікте отырып көп сөйлесең, телефонмен сөйлессең, қызыл жарық жанып, ащы дыбыс шығады, – дедім.
– Қойыңызшы? Ондай да көлік бар ма? Білмедім, мендегісі сол!
Аялдамадан түсіп қалдым. Өзімнің шаршап қалғанымды сонда сезіндім. Әлгі жолаушылар автобусы сілкініп алып, жұлқына жөнелді. Ол 500 метрдей жерге кетіп қалғанда, тағы бір №92 автобус аялдамаға тоқтамай өте шықты. Құстай ұшып барады. Бір аламанға қатысып жатқандай. Бұлар қайда асығады екен сонда!

Жолдасбек Дуанабай