Мүмкіндігі шектеулі баласы бар отбасыларды психологиялық оңалту жолдары қандай?

Қазіргі қоғамда мүмкіндігі шектеулі адамдарға деген көзқарасты өзгерту мәселесі өзекті. Біздің қоғамда «ауру/сау», «қалыпты/қалыпсыз», «қарапайым/төмен», «ақыл-ойы кем», «төмен», «мүгедек», т.б. түсініктер стереотипке айналып кеткені жасырын емес. Ал мұндай сөздер, тіркестер мүмкіндігі шектеулі адамдардың көңіліне түрпідей тиетінін ұғына бермейді.
Мүгедектік – бұл медициналық диагноз емес! Мүгедектік – қоғамда қалыптасқан жағдайларға байланысты физикалық, психикалық, сенсорлық, психикалық ерекшеліктері бар адамның іс-әрекетіндегі кедергі немесе шектеу, адамдар өмірдің әртүрлі салаларынан шеттетіледі. Яғни, мүгедектік медициналық емес, әлеуметтік ұғым. Ал бұл әлеуметтік теңсіздіктің бір түрі.
Ал мүгедек балаларды тәрбиелеп отырған отбасыларды психологиялық оңалту – мұндай отбасыларға қолдау мен көмек көрсетудің маңызды құрамдас бөлігі. Оңалтудың бұл түрі психологиялық қолдау көрсетуге және ерекше қажеттіліктері бар балаларды тәрбиелеумен байланысты болатын стресстен арылуға бағытталған.
Психологиялық оңалтудың негізгі мақсаты – отбасыларға қарым-қатынас жасау, бейімделу және эмоционалдық қиындықтармен күресу үшін салауатты стратегияларды дамытуға көмектесу. Бұл ретте әрбір отбасының жеке қажеттіліктері мен баланың денсаулығының шектеулерінің ерекшеліктері ескеріледі.
Психологиялық реабилитация психотерапия, кеңес беру, тренинг, ата-аналық дағдыларды үйрету және отбасының жұмыс істеуіне қолдау көрсету сияқты әртүрлі әдістер мен тәсілдерді қамтуы мүмкін. Ол отбасының қажеттіліктері мен қалауына байланысты жеке немесе топтық форматта жасалуы мүмкін.
Сонымен қатар, психологиялық оңалтудың маңызды аспектісі денсаулық сақтау мамандары, әлеуметтік қызметкерлер және білім беру мамандары сияқты басқа мамандармен ынтымақтастық болып табылады. Біріктірілген тәсіл мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелейтін отбасылық ортаны қолдаудың оңтайлы жүйесін құруға мүмкіндік береді.
Психологиялық реабилитация тек балаға ғана емес, сонымен бірге бүкіл отбасына көмектесуге бағытталғанын атап өткен жөн. Отбасылық психологтың немесе психологиялық реабилитологтың жұмысы отбасындағы қарым-қатынасты жақсартуға, оның барлық мүшелерінің эмоционалдық әл-ауқатын нығайтуға және мүмкіндігі шектеулі балаға күтім жасаумен байланысты қиын жағдайларды басқаруды жеңілдетуге көмектеседі.
Бір сөзбен айтқанда, мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеп отырған отбасыларды психологиялық оңалту осындай отбасыларды қолдау, психологиялық сауықтыру және баланы тәрбиелеу мен күтуге байланысты ерекше талаптар мен қиындықтарға бейімдеуде маңызды рөл атқарады.
Мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеп отырған отбасыларға көмектесудің бірнеше жолы бар:

1. Ақпараттық қолдау көрсету: осы отбасылар үшін қолжетімді ресурстар, құқықтар және қызметтер туралы ақпаратты тарату маңызды бірінші қадам болуы мүмкін. Бұл мамандар, оңалту бағдарламалары, құқықтық қолдау және әлеуметтік қызметтер туралы ақпаратты қамтуы мүмкін.
2. Психологиялық қолдау: Психологиялық қолдау көрсету отбасыларға мүмкіндігі шектеулі баланы тәрбиелеуге байланысты эмоционалдық қиындықтарды жеңуге көмектеседі. Бұл отбасылардың басқа ата-аналармен байланысып, тәжірибе алмасу мүмкіндігіне ие болатын жеке терапия сеанстары немесе топтық тренингтер түрінде болуы мүмкін.
3. Ата-ана тәрбиесі дағдыларын оқыту: ата-аналарға мүмкіндігі шектеулі баласын жақсырақ түсінуге және қолдау көрсетуге көмектесетін дағдылар мен стратегиялармен қамтамасыз ету қолдаудың маңызды аспектісі болуы мүмкін. Бұл ата-ананың бейімделу әдістеріне, балалармен қарым-қатынасқа және мінез-құлықты басқаруға үйретуді қамтуы мүмкін.
4. Отбасыларға көмектесу мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеп отырған ата-аналармен кездесулер, семинарлар немесе топтық іс-шаралар ұйымдастыруды қамтуы мүмкін. Өз жағдайын сезінетін және түсінетін адамдармен қарым-қатынас жасау тәжірибе алмасудың және қолдаудың құнды тәсілі болуы мүмкін.
5. Қол жетімділікті және инклюзивтілікті ынталандыру: Мектептер мен қоғамдық орындарда қолжетімділік пен инклюзияны ілгерілету бойынша күш-жігерді қолдау отбасыларға балаларына қажетті қолдаулар мен қызметтерді табуға көмектеседі. Бұл мүгедек балалардың құқықтарын қорғау және оларға тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету үшін заңнама мен саясатты ілгерілетуді қамтуы мүмкін.
6. Қаржылық қолдау: Мұндай отбасыларға қаржылық қолдау көрсету көмектің маңызды аспектісі болуы мүмкін. Бұл отбасыларға баланың мүгедектігіне байланысты қосымша шығындарды жеңуге көмектесетін мемлекеттік жәрдемақыларды, сақтандыру төлемдерін және басқа да қаржылық бағдарламаларды қамтуы мүмкін.
Әрбір отбасы жеке әлем екенін есте ұстаған жөн, сондықтан көмек жеке және олардың нақты қажеттіліктері мен тілектеріне сәйкес болуы керек.

Парида Қожабаева,
Еңбек және әлеуметтік қорғау Комитетінің Шымкент қаласы бойынша департаментінің МӘС әдіснамалық және бақылау бөлімі басшысының м.у.а

Гүлшеһра Каратаева,
МӘС әдіснамалық және бақылау бөлімінің бас маманы