Масылдықпен күрес – экономикалық дамудың басты шарты

Қазақстанда әлеуметтік төлемдер мен жәрдемақылар қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етумен қатар, еңбек нарығына да тікелей ықпал ететіні белгілі. Алайда соңғы жылдары «масылдық психологиясы» деген ұғым жиі айтылып жүр. Бұл құбылыс елдің экономикалық дамуына қандай кедергі келтіреді? Жастарды еңбекке ынталандыру үшін қандай қадамдар қажет? Осы сауалдар төңірегінде Шымкент қаласының тұрғыны, «Ордабасы индустриалдық аймақ» ЖШС экономисті Малдыбекова Гулзейнеп Жұмағұлқызымен сұхбаттасқан едік.

– Гүлзейнеп Жұмағұлқызы, Қазақстандағы әлеуметтік төлемдер мен жәрдемақылар еңбек нарығына қалай әсер етеді?
– Әлеуметтік төлемдер – мемлекеттің әлеуметтік саясатының басты тетіктерінің бірі. Олар халықтың осал топтарына қолдау көрсетуді көздейді. Бірақ төлемдер шектен тыс көбейіп кетсе, еңбекке деген ынтаны төмендетіп, еңбек нарығында белсенділікті әлсіретеді. Сондықтан әлеуметтік қолдау мен еңбекке ынталандыру арасында тепе-теңдік болуы шарт.
– Масылдық психологиясы қоғамдағы экономикалық дамуға қандай кедергі келтіреді?
– Масылдық психологиясы – адамның өз еңбегіне емес, дайынға сенуі. Бұл құбылыс еңбек өнімділігін төмендетіп қана қоймай, қоғамдағы экономикалық белсенділікті әлсіретеді. Ұзақ мерзімде ол бәсекеге қабілеттілікке де кері әсерін тигізеді.
– Жастарды еңбекке ынталандыру үшін қандай тетіктер қажет?
– Ең алдымен кәсіби білім мен дағдыға үйрету маңызды. Мемлекет жастарға тегін немесе жеңілдетілген кәсіби курстар ұсынып, оларды нақты жұмыс орындарымен байланыстыруы керек. Сонымен бірге еңбек еткен жастарға салықтық жеңілдіктер, баспанаға немесе кәсіп бастауға қолдау көрсеткен дұрыс.
– Әлеуметтік қолдау саясаты мен еңбек мәдениеті арасында тепе-теңдікті қалай сақтауға болады?
– Әлеуметтік қолдау шартты түрде берілуі тиіс. Мәселен, жәрдемақыны тек оқуын жалғастырып жатқан жастарға немесе кәсіби қайта даярлаудан өтіп жүрген азаматтарға тағайындаған жөн. Сонда әлеуметтік төлем еңбекке ынталандыратын құралға айналады.
– Қазақстандағы еңбек нарығында қандай салаларда масылдық тенденциясы көбірек байқалады?
– Әдетте ауылдық жерлерде, маусымдық жұмыстары аз өңірлерде және әлеуметтік көмекке тәуелді отбасыларда көбірек байқалады.
– Дамыған елдер тәжірибесін қалай бейімдеуге болады?
– Мысалы, Еуропа елдерінде жәрдемақы алушыға міндетті шарттар қойылады: жұмыссыз адам еңбек биржасына тіркеліп, ұсынылған жұмысқа барудан бас тартса, жәрдемақы тоқтатылады. Осындай тәжірибені біз де бейімдей аламыз.
– Жастар арасындағы «жеңіл табысқа ұмтылу» тенденциясының экономикалық себептері қандай?
– Біріншіден, еңбек нарығында жастарға арналған лайықты жалақысы бар жұмыс орындарының аздығы. Екіншіден, әлеуметтік желідегі «жылдам байып кету» иллюзиясы. Бұл тенденцияны азайту үшін кәсіпкерлікті, шағын бизнесті дамыту қажет.
– «Әлеуметтік лифт» жүйесін дамыту қаншалықты маңызды?
– Бұл өте маңызды. Әрбір еңбексүйгіш жас өзінің еңбегі арқылы мансаптық, әлеуметтік тұрғыдан өсуге мүмкіндік алуы керек. Ол үшін мемлекет нақты қолдау тетіктерін ұсынуы қажет.
– Жұмыссыздық пен масылдық арасында қандай айырмашылық бар?
– Жұмыссыздық объективті құбылыс, ол экономикалық жағдайға байланысты. Ал масылдық – субъективті, адамның таңдауына қатысты. Сондықтан екеуін ажыратып қарастыру керек.
– Ұзақ мерзімде әлеуметтік қолдау саясаты елдің экономикалық бәсекеге қабілеттілігіне қалай әсер етеді?
– Егер саясат дұрыс жүргізілсе, әлеуметтік қолдау елдің адами капиталын күшейтіп, еңбек нарығын нығайтады. Ал егер тепе-теңдік сақталмаса, ол масылдықты күшейтіп, бәсекеге қабілеттілікті әлсіретеді.
Экономистің пікірінше, әлеуметтік төлемдер қоғамдағы тұрақтылықты сақтаудың маңызды құралы болғанымен, олар еңбекке ынталандырумен қатар жүруі тиіс. Масылдық психологиясынан арылу – ел дамуының басты шарты.

Әлия Білдебекова,

Шымкент қаласы