Дина Тәжібай: Заманауи трансформатор энергия үнемдейді

«Asia Trafo» — трансформатор жабдығын шығаратын Орталық Азиядағы ең ірі зауыт.  Жылдық қуаты – 12 000 МВА. Кәсіпорын өндірісінде прогрессивті және экологиялық таза технологиялар қолданылады.  «Asia Trafо» үздік өндірісімен, өнімінің жоғары сапасымен 2023, 2025 жылдары Шымкент қаласындағы Қазақстанның үздік тауары өңірлік көрмесінде «Өндірістік мақсаттағы үздік тауарлар» номинациясы бойынша жеңімпаз атанды. 

Jasqazaq.kz тілшісі Шымкенттегі «Asia Trafo»  ЖШС Конструкторлық-техникалық бөлімінің инженер-конструкторы Дина Тәжібаймен сұхбаттасып, жұмыс процесі туралы сұрап білді.

– Біздің бүкіл тіршілігіміз жарыққа тәуелді. Күнделікті өмірде пайдаланатын техниканың бәріне қуат керек, ал оны тиімді қолданып, тарату үшін трансформаторлар қажет. Бұл қондырғылар энергияны алыс жерге жеткізеді, кернеудің күшін реттейді, шығын көлемін азайтады. Соның арқасында үйдегі, өндірістегі және қоғамдық орындардағы электр қуаты тұрақты әрі қауіпсіз. Ал енді адамдардың тұрмыс сапасын жақсартқан осындай күрделі құрылғыны кімдер жасап шығарады?

– Шымкенттегі «Asia Trafo»  ЖШС — кернеуі 110, 220, 500 кВ, қуаты 500 МВА-ға дейінгі күштік майлы трансформаторлар мен автотрансформаторлар, сондай-ақ реакторлар шығаратын әлеуеті жоғары өндіріс орны. Зауытта 250 адам елімізді трансформатормен қамтамасыз ету үшін тер төгіп жүр. Олардың орташа жалақысы – 650 000 теңге. «Asia Trafo» – қазақстандық «Alageum Electriс» электр машина жасау саласындағы жетекші өндірушісі құрамына кіретін, Орталық Азиядағы кернеуі 110, 220, 500 кВ қуаты 500 МВА дейінгі трансформаторлық жабдықтар шығаратын ең ірі зауыт. Зауыт өнімдері Қазақстанда алғаш рет өндіріліп, еліміздің күрделі жоғары вольтты жабдықтарды өндірудегі әлеуетін айқындайды.

— Бұл зауыт қашан салынып, іске қосылды?

— Қазақстан Республикасы үшін бірегей зауыттың құрылысы 2017 жылы басталып, зауыт 2019 жылы іске қосылды. «Asia Trafo» Шымкент қаласының «Тассай» индустриялық аймағында 12 гектар аумақта орналасқан.

Зауыттың негізгі өнімдері – кернеуі 110, 220, 500 кВ, қуаты 500 МВА-ға дейінгі күшті майлы трансформаторлар мен автотрансформаторлар, сондай-ақ электр жеткізу желілері үшін жоғары вольтты шунттау реакторлары. Зауыттың жобалық қуаты жылына 12 000 МВА-дан асады. Өнім өткізу нарығына Қазақстан, ТМД елдері кіреді, сондай-ақ Шығыс Еуропаға табысты жеткізу тәжірибесі бар.

– Жаңа өнім түрін шығаруға талпыныс жасап көрдіңіздер ме?

– Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарына (ҒЗТКЖ) ерекше назар аудара отырып, зауыт жыл сайын жаңа өнім түрлерін меңгеруде. Мысалы, 2023 жылы «Asia Trafo» компаниясының қазақстандық инженерлері еліміз тарихында алғаш рет қуаты 250 000 кВА, кернеуі 500 кВ болатын үш фазалы автотрансформатор жасап шығарды. Өнімнің жалпы салмағы 295 тоннаны құрады. Автотрансформатордың жалпы ұзындығы 13 метрден, ал биіктігі 10 метрден асады. Бұл – еліміздегі ең ірі автотрансформатор түрінің бірі. Өнімнің жалпы салмағы 295 тоннаны құрады. Соңғы бес жылда «Alageum Electric» компаниялар тобы ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарға (ҒЗТКЖ) 3 миллиард теңге бағыттады.

– Кәсіпорын қандай стандарттарға сай жұмыс істейді?

– Asia Trafo кәсіпорны – бұл заманауи технологиялар, жоғары дәлдікпен автоматтандырылған жинақ және өндірістің әр кезеңінде сапаны қатаң бақылауды ұштастыратын бірегей өндіріс орны. Біздің барлық өніміміз Қазақстанда алғаш рет шығарылады, бұл республикада күрделі жоғары вольтты жабдықтарды өндіру мүмкіндігінің бар екенін көрсетеді. Өнімдеріміз ISO және IEC сияқты халықаралық стандарттарға сай сертификатталған, бұл оның жоғары сапасын және халықаралық нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін дәлелдейді.

Біз қазірдің өзінде Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Ресей сияқты елдерге өнім экспорттап отырмыз. Жақын арада Кавказ бен Таяу Шығыс нарығына шығуды, сондай-ақ Шығыс Еуропа бағытында экспортты дамытуды жоспарлап отырмыз. Экспорт көлемі де жыл сайын артып келеді. Ал бұл шетелдік серіктестердің қазақстандық инженерлік өнімге деген сенімін көрсетеді.

Сонымен қатар, біз өндірістік қуаттарды, әсіресе, өте жоғары кернеулі трансформаторлар сегментінде кеңейту мүмкіндігін қарастырудамыз. Қазіргі уақытта әлеуетті серіктестермен ынтымақтастық бойынша келіссөздер жүргізілуде.

– Зауытта қандай заманауи технологиялар қолданылады?

– Зауытта өндіріске прогрессивті және экологиялық таза технологиялар енгізілген. Конструкторлық құжаттаманы әзірлеуден бастап шығарылатын бұйымдарға сервистік қызмет көрсетуге дейінгі заманауи бағдарламалық қамтамасыз ету және машина жасаудың әлемдік көшбасшыларының жұмыс тәжірибесі негізінде өндірісті басқарудың жаңа жүйесі орнатылған. Зауыт аумағында 1500-ден астам жеміс ағаштары отырғызылған. Asia Trafo зауыты 2020 жылы өнеркәсіптік кәсіпорындар арасындағы «Жасыл кеңсе – 2020» II Республикалық байқауының жеңімпазы атанды. Бұл марапат кәсіпорында энергия үнемдеу мен ресурстарды тиімді пайдалану қағидаттарына негізделген экологиялық жауапкершіліктің жоғары деңгейін растайды.

– Осындай бірегей зауыт үшін маман даярлау жағы қалай жүзеге асады?

– Ең алдымен инженерлік әлеуетті дамыту – зауыт қызметінің негізгі бағыттарының бірі екенін айта кеткім келеді. Өз кадрларын даярлау мақсатында зауыт дуалды оқыту жүйесі аясында Қазақстанның техникалық жоғары оқу орындарымен тығыз ынтымақтастық орнатқан. 2023 жылы зауыт базасында Satpayev University «Энергетика» кафедрасы ашылды. Өз мамандарын даярлау мақсатында Alageum Electric компаниясы 2012 жылы Кентау қаласында өзінің колледжін ашты. Бұл колледж электротехникалық салаға жыл сайын 100-ден астам сұранысқа ие мамандарды даярлап шығарады. Қызметкерлер үшін қолайлы еңбек жағдайын қамтамасыз ету мақсатында әлеуметтік пакет қарастырылған, ал басқа қалалардан келген мамандарға тұрғын үй, ақылы тәжірибе мен өндірістік практика ұсынылады.

Айта кетейік, «Alageum Electric» компаниялар тобы әлеуметтік жауапкершілігі бар холдинг ретінде соңғы 3 жылда демеушілік және қайырымдылыққа 6,9 млрд теңге бөлді. Негізгі жобалар арасында – Ұлттық спорт түрлері федерацияларын демеушілік ету, V Дүниежүзілік көшпенділер ойындары, Қазақ тілін дамыту қоры, су тасқынынан зардап шеккен өңірлерге қайырымдылық көмек көрсету, Шымкент қаласы мен басқа да өңірлердегі қалалық нысандарды реконструкциялау сияқты жобалар бар.

– Инженер-конструктордың жұмысы туралы айта кетсеңіз.

– Инженер-конструктор – ойлап табушы, яғни біз трансформаторларды ойлап табамыз, оны есептейміз. Сызбасын жасаймыз. Жалпы барлық үдерістерді қарастырамыз. Қазір 220 келілік, 250 мың МВА трансформатордың жобасы дайындалуда. Бұл жерде үлгі де, идея да, шығармашылық дейсіз бе, бәрі бар. Сан мен физика ұғымдарынан құралған бәріне ортақ сол бір заңдылықтар бойынша істейміз. Физика, индукция, т.с.с. толық заңдары бар.

– Әр трансформатордың өз жабдығы болатын шығар?

– Әрине. Сол жабдықтардың сызба нұсқасына қарап отырып, біз өзіміздің нобайымызды дайындаймыз. Кейін оны құрастырушылар, яғни подстанцияларда эксплуатация жасайтын мамандар оны басшылыққа алады. Қазіргі таңда трансформатор құрастыру ісінде қуат сақтауға айрықша мән беріледі. Сонымен қатар бұл қондырғылар энергияны үнемдеп қана қоймай, атмосфераға зиянды қалдықтарды аз таратады.

– Зауыт бірнеше цехтан тұрады екен. Сол цехтардың өндірістік жұмыс процесі қандай?

– Орау цехында қуаты азайғанда, кернеуін көтеріп, сол арқылы ұзақ жерлерден тасымалдай аламыз. Трансформаторға келген кезде, керісінше, қуатын көтеріп, кернеуін түсіреміз. Сол арқылы біз әрі қарай зауыттарға, жеке үйлерге, қалаларға жеткізіп береміз.

Оқшаулағыш бөлшектерін дайындау бөлімінде бұрын техниканың барлығын өзіміз бірнәрсе етіп амалдайтынбыз. Қазір технологымыз мұнай арнасын жасатып берді. Арнайы детальдармен К120 пен 02 бөлшегін желіммен жабыстырамыз. Бұдан шығатын бөлшекті НУ200 екі жүз деп айтады. Рейкілерді машинадан өткізіп, таскісін алып аламыз. Алғаннан кейін тазалап, желімдеп, өлшемін шығарамыз.

Қазір ауыл арасында жарыққа жүктеме көп. Біз сол жүктемені азайту үшін қуаты күшті 220, 500, 600 МВА болатын үлкен трансформатор шығарып жатырмыз. Бұл бізге өте қажет.

Дәнекерлеу-дайындау учаскесінде дәнекерлеуші трансформатордың табанын кеседі. Ал бояу учаскесі цехына бірінші металлопрокат келеді. Дайын болған өнімдер осы учаскеге жеткізіледі. Трансформаторларды біздің мамандар құрастырады. Айта кетейін, біз шығарып жатқан трансформатор  — электротехника саласындағы соны жаңалық. Үлкен өндіріс ошағының өнімі мұнай өңдеу, құрылыс саласында да, жәй үйімізде де үлкен сұранысқа ие. Егер маған «Өз Отаныңа деген отансүйгіштік сезіміңді қалай көрсетесің?» десе, мен жұмысымның, шығарып жатқан өніміміздің сапасын айтар едім. Екінші жағынан, зауытымызға түсіп жатқан тапсырыстарды уақытылы орындауды алға тартамын.

Біздің сынақ зертханамыз — Орталық Азияда теңдесі жоқ сынақ зертханасы. Мұнда 25 түрлі трансформаторды сынаймыз. Барлық стандарттарға сынақ жүргіземіз. Үш фазалы, бір фазалы трансформаторларды тексереміз. 110 киловольттан 500 киловольтқа дейін әр түрлі қуаттылықта 16 мың киловольт амперден бастап 250 киловольт амперге дейін тексереміз. Кернеу беретін өзіміздің жүйеміз бойынша үш фазалы трансформаторда 120 киловольтқа дейін кернеу бере аламыз. 4 000 амперге дейін тексере аламыз. Бұл құрылғымен ауыр соққы, қысқа тұйықталуды тексереміз. Трансформатордың импульстік кернеу генераторы дегеніміз, ол бізде найзағай импульсін имитация жасау арқылы 2200 кернеу бере аламыз.

Күнделікті өмірімізге қажеттінің барлығы электр энергиясына байланған. Мәселен, қалаларды сумен және жарықпен қамтамасыз ету үшін сорғылар қолданылады. Егер жарық өшіп қалса, олардың жұмысы тоқтайды. Біздің еңбегіміз зая кетіп жатқан жоқ, себебі күн сайын нәтижесін көріп жүрміз. Соған қуанамыз.

— Әңгімеңізге рахмет!

Мөлдір КЕНЖЕБАЙ,

Шымкент қаласы